استان ایلام در زمینه های گردشگری تاریخی و طبیعی توانمندی های مناسبی داشته و طبیعت سحرآمیز، چشم نواز، کوههای بلند و دشت های وسیع، موجب شده آن را به عنوان عروس زاگرس بنامند و بهره‌مندی از طبیعت چهارفصل باعث شده این استان در تمام سال امکان پذیرایی از گردشگران را داشته باشد.
هر شهرستان این استان دارای جاذبه‌های مخصوص به خود بوده و نقش بسزایی در جذب گردشگران داشته یکی از این شهرستانها آبدانان بوده که در شرق استان قرار گرفته و مساحت آن ۲۳۸۵ کیلومتر و با شهرستانهای دره شهر، دهلران و استان لرستان همسایه است.
مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان آبدانان
۱) تپه تاریخی پشت قلعه:
این اثر تاریخی در ۳ کیلومتری جنوب شهر آبدانان در حاشیه غربی روستای پشت قلعه بر روی تپه ای مخروطی و نسبتا مرتفع بنایی قرار گرفته که بنام پشت قلعه آبدانان مشهور بوده این قلعه مربوط به دوران ساسانی و دارای برج و با رویی مدور بوده بنای شاه نشین و تونل دسترسی به آب می‌باشد و در ساخت آن از قلوه سنگ و ملات گچ نیم کوب استفاده شده این اثر در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
این قلعه در زمان ساسانیان ساخته شده و رابط بین قلعه‌های نظامی هزار در و قلعه هزارانی بوده طبق گفته شاهدان محلی یک تونل ارتباطی مخفی برای مواقع محاصره بین این قلعه و قلعه‌های هزار در و هزارانی وجود داشته تا در صورت نیاز بتوان از آن استفاده کرد.گفته شده که این تونل در زمان گذشته بر اثر خاک برداری پیدا شده اما به واسطه ترس ساکنان محلی از خطرهای احتمالی تونل دوباره پوشیده شده است.
براساس کتاب دکتر محمودیان این دژ بیشتر جنبه نظامی داشته و دور تپه‌ها کانالی طبیعی قرار گرفته که مانند خندقی از دژ محافظت می‌کند که در یک قسمت از این خندق طبیعی رودخانه دویرج می‌گذرد، اکثریت مردم در پشت قلعه به زبان شیرین کوردی فیلی تکلم می‌کنند و کشاورزی و دامداری نیز شغل بیشتر اهالی روستاست پشت قلعه در روزهای نوروز پذیرای گردشگران فراوانی از سراسر استان و کشور است.
۲) مناظر بان گنبد:
آبشار بان گنبد همچون معجزه الهی و تصویری از عظمت صانع و خالق هستی بخش عالم، در جنوبی ترین منطقه عشایری سراب باغ و در ابتدای آبریز بخش کلات مورموری قرار گرفته که بعنوان شریک و خروجی رودخانه دویرج آبدانان که در محاوره محلی بنام «خرگهی» معروف است، پس از گذشتن از روستاهای سرپله، ماهوته و زمین ها و ارتفاعات کاسه ماس مناطق عشایری شلت، هل هله و زنگل ماهی، آبشار طبیعی و دل انگیز بان گنبد را در یک منطقه بکر و جذاب بوجود می‌آورد.
این آبشار در ایام زمستان و فصل بارندگی از فروغ بیشتر و حجم آب زیادتری برخوردار است با وجود عدم راه دسترسی مناسب اما شاهدیم سالانه میزبان جمع زیادی از گردشگران، ورزشکاران و کوهنوردان بوده این منطقه دیدنی در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی آبدانان قرار دارد.
۳) منطقه میانه وار:
این منطقه در دامنه کبیرکوه پوشیده از درختان جنگلی و راه دسترسی آبدانان به بخش میمه بوده که دارای جاذبه‌های گردشگری، تفریحی و آبشار معروف میانه وار همچنین آثار باستانی گیجه و حاجی باتیار است و در ایام نوروز با رویش گل‌های بهاری، جاذبه طبیعت و زندگی عشایری آن منطقه باعث شده هر ساله گردشگران زیادی از شهرهای میمه، دهلران، دره شهر، آبدانان و حتی استان‌های همجوار مرکز تجمع برای برپایی چادرها در ایام نوروز بوده که قابل توجه و منحصر بفرد می‌باشد.
۴) قلعه هزار در:
نمای اصلی این اثر دارای طاق های هلالی شکل بوده که با توجه به ساختار معماری احتمالا قلعه یا پادگان نظامی باشد، پلان اصلی بنا مستطیل شکل و راهروهای طولانی در چهار جهت آن قرار گرفته که بوسیله درگاه هایی به اتاق‌های داخل مرتبط می‌شوند همچنین بدلیل پوشش قطور و محکم دیوار و نبود پنجره‌های باز در راهروها، اتاق‌ها و دالان ها انتظار می‌رود که فضا تاریک باشد اما تامین نور از طریق دریچه‌های به قُطر یک متر در سقف، دالان، راهرو و اتاق صورت می‌گیرد و کار تهویه را نیز انجام می‌داده قدمت این اثر مربوط به دوره ساسانی است.
۵) امامزاده سید صلاح الدین محمد:
این امامزاده بزرگوار از نوادگان امام محمدباقر(ع) بوده که در جنوب شهر آبدانان واقع شده که بنای آن مربوط به قرون ۷ و ۸ ھ.ق بوده که با پلانی مربعی بصورت چهار طاقی بنا شده و بر روی این مقبره گنبدی بزرگ از نوع اورچین (گنبدی مخروطی پلکانی) ساخته شده که ویژگی اصلی این بنا بوده همچنین این اثر در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
در این نوع گنبدهای کثیر الاضلاع، منتظم به هر زینه از گنبد مقطعی با قاعدۀ کثیر الاضلاع که در سر تا سر گنبد تکرار شده علاوه بر عوامل ساز های برافراشته بودن گنبد در جهت خلق جلوۀ تأثیرگذار بر منظر بصری به منصه ظهور رساندن ارزش و جایگاه اجتماعی آن را نیز می رساند، بنا از دو قسمت رویۀ گنبد بعد از ترمیم با رنگ و عایق نانوکشیده شده تا از خسارت ناشی از نفوذ رطوبت به بدنه داخلی گنبد جلوگیری شود.
۶) آبشار ماهوته:
یکی از جاذبه های طبیعی در ایران که گردشگران زیادی را به سمت خود جذب کرده آبشار ماهوته بوده که در شهرستان آبدانان استان ایلام واقع شده این آبشار در ۸ کیلومتری روستایی با همین نام قرار دارد و جلوه ای ویژه و حیرت آور به محیط اطراف خود بخشیده این آبشار در مسیر رودخانه کوچک روستا ایجاد شده که این رودخانه از دامنه‌های دینار کوه سرچشمه گرفته همچنین این آبشار از جمله آبشارهای کوچک به شمار می رود که در امتداد مسیر رودخانه از صخره ای کوچک سرازیر می شود که ضمن پدید آوردن حوضچه ای کوچک در پایین پای خود به مسیرش ادامه می دهد میزان آب آن در اواخر زمستان و اوایل بهار بسیار زیاد است که صحنه ای دلپذیر به وجود می آورد همچنین در اطراف آن دشت های وسیع قرار گرفته که به همراه این آبشار نمایی خاص را ایجاد کرده‌اند آب آن بسیار زلال و شفاف بوده و نشستن در کنار آن و گوش دادن به نوایش می‌تواند بسیار آرامش بخش باشد.
۷) دریاچه دوقلوی سیاه گاو:
این تالاب سه هکتار وسعت داشته که در فاصله ۲۴ کیلومتری بخش سراب باغ آبدانان واقع شده و سراب های جوشان از سازندهای گچساران سرچشمه گرفته و در مجموع در دریاچه بیضی شکل که توسط رودخانه سیاه گاو از هم جدا می‌شوند را بوجود آورده است همچنین در محدوده تالاب‌ها اکوسیستم متنوعی از حیات وحش را می‌توان مشاهده کرد که آبزیان وابسته به تالاب نوعی هم پیوند و همبستگی اکولوژیکی و بیولوژیکی میان دریاچه و نواحی اطراف آن را برقرار می‌سازد.
با توجه به شرایط اطراف تالاب‌ها و وجود منابع غذایی فراوان و پذیرش پرندگان مهاجر آبچر و کنار آبچر همچنین قابلیت زیستگاهی بالای آن از نظر زیست محیطی می‌تواند بعنوان یک اکوسیستم خاص تلقی شود.
آب زلال، نیزار، ماهیان رنگارنگ، رقص نور در ساعات میانی روز و تشکیل طیف های متنوع نوری ناشی از آن به این پدیده شگفت انگیز جلوه و زیبایی منحصر به فردی بخشیده در این منطقه گونه‌های جانوری متعددی شامل خرگوش، راسو، کفتار، گراز، شغال، روباه، خارپشت، کبوتر، کلاغ، بلدرچین، کبک و …وجود دارد همچنین درختان انجیر، بید، کنارک، گون، نی، بادام کوهی و … در این محوطه می رویند.
۸) غار مژاره:
غار مژاره در فاصله ۲۵ کیلومتری دامنه کبیرکوه و در قسمت شرق شهرستان آبدانان قرار گرفته و یکی از جاذبه های کمتر شناخته شده بوده از آنجایی که در پایین دست این غار دشت مژاره قرار دارد به این نام مشهور شده همچنین این غار دارای سه حوضچه آبی در فواصل مختلف بوده که اندازه ورودی غار ۳٫۵ و طول آن ۳۵۰ متر است که دیواره‌های غار از سنگ گچی با لایه های براق و رنگ چشم نواز حنایی که این ترکیب و تنظیم، رنگ‌آرایی و چینش سنگ آویزهای سقف آن چشم هر بیننده ای را به خود معطوف می کند.
این غار زیستگاه پنج نوع خفاش بسیار کمیاب بوده که شامل بال بلند، دم موشی بزرگ، دم موشی مسقطی، حنائی و موشی کوچک بوده از آنجایی که دمای داخل غار با بیرون آن در حدود ۲۲ درجه اختلاف داشته مکان مناسبی برای گردش در طول ایام سال به شمار آید.
۹) پارک سراب:
این پارک دیدنی پنج هکتاری از هوای مطلوب، محیط سرسبز و انبوه پوشش گیاهی برخوردار بوده همچنین وجود درختان کهن سال گویای قدمت و دیرینگی این جاذبه محبوب است که این شرایط مناسب زیستگاهی را برای گونه ای از حیوانات و پرندگان فراهم کرده از خصوصیات منحصر به فرد آن می توان به چشمه آب که از دل کوه بیرون می آید این آب بسیار زلال و گوارا که به یمن آن محیط پارک سرسبز شده است و طبیعت چشم نوازی را پدید آورده است.
پارک سراب یکی از قطب های مهم توریستی است که همه ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب کرده به همین علت سازه هایی جهت رفاه بازدید کنندگان در این مکان تعبیه شده تا با آرامش خاطر از این پارک لذت ببرند و اوج زیبایی پارک سراب در فصل بهار و تابستان بوده در این فصول سراسر آن از گیاهان سبز و گل های رنگارنگ پوشیده شده و صدای پرندگان کوچک محیط آن را دل انگیز کرده و گردشگران می توانند لحظات خوشی را در کنار خانواده رقم بزنند.
۱۰) آبشار چینز:
یکی از پدیده های طبیعی و جاذبه های گردشگری آبشار فصلی چینز بوده که همزمان با اولین بارش باران متولد و تا اواخر خرداد همچنان به حیات خود ادامه داده این آبشار در فاصله ۳۰ کیلومتری آبدانان و در پنج کیلومتری جنوب غربی روستای انجیره قرار گرفته که از ارتفاعات کبیرکوه سرچشمه گرفته و از لایه‌ها و دامنه های کبیرکوه که رسوبی و سنگلاخی بوده عبور کرده و این عبور آب لایه های زمین را شسته و به صورت طبقه بندی با شیبی ملایم و در ارتفاع بیست متری سرازیر شده و در اطراف این آبشار چشم اندازهای طبیعی و گردشگری وجود دارد که بسیار زیبا و ارزشمند است.
این آبشار طبیعی و زیبا در دل سرد و خنک جنگل های سبز و پر پشت بلوط و در مفره لایه های متعدد پوشیده شده است.
