تنگی نفس در کوهنوردی

معنای تنگی نفس چیست؟

احساس ناتوانی در نفس کشیدن یا همان دم و بازدم سخت! این احساس را در علم پزشکی تنگی نفس یا دیس پنه می گویند. در این شرایط ممکن است سریع (نفس نفس زدن) یا سنگین تر از حالت عادی تنفس کنید.

فراموش نکنید که همه ی افراد، حتی اگر کاملاً سالم باشند؛ در هنگام فعالیت های بیش از حد تواناییشان، دچار تنگی‌ نفس فعالیتی می‌شوند. پس اگر اولین بار است که مشغول به کوهنوردی هستید یا بعد از مدت های طولانی، شروعی مجدد داشتید و در طول فعالیتتان دچار نفس تنگی شدید، آن را به منزله ی بیماری محسوب نکنید.

علت نفس تنگی در کوهستان چیست؟

فشار هوای اطراف شما را فشار بارومتریک می نامند. وقتی به ارتفاعات بیشتری می روید، این فشار کاهش می یابد، در نتیجه اکسیژن کمتری در دسترس قرار می گیرد. به صورتی که در مقایسه با سطح دریا بیش از یک سوم اکسیژن کمتری در هر تنفس دارید. این کمبود اکسیژن یا هیپوکسی موجب سندروم بیماری ارتفاع می شود. هرچه سریع تر به یک ارتفاع بلند صعود کنید، احتمال مبتلا شدن به بیماری های ارتفاع نیز بیشتر می شود.

به دلیل عدم حضور اکسیژن کافی، بدن شما مجبور می شود نفس های بیشتری بکشد تا همان مقدار مولکول ضروری را بدست بیاورد. این امر منجر به تنگی نفس، سرگیجه و خستگی می شود که نشان دهنده بیماری ارتفاع است. در این شرایط احساس می کنید که نفستان بالا نمی آید یا هوای کافی به ریه نمی رسد، نمی توانید نفس عمیق بکشید و در قفسه ی سینه ی خود احساس فشار یا گُر گرفتگی دارید.

یکی از متداول ترین بیماری های ارتفاع، بیماری حاد کوهستانی (AMS) است که در صورت عدم توجه، می تواند به یک فوریت پزشکی تبدیل شود.

بیماری حاد کوهستان کی اتفاق می افتد؟

اکثر مردم در ارتفاعات تا ۲۵۰۰ متر (فشار بارومتری معادل فشار کابین های هواپیما)، که فشار هوا همچنان مناسب است؛ در حالت نرمال سپری می کنند. با این حال، حتی در حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دریا نیز ممکن است در هنگام ورزش علائمی چون احساس نیاز به تنفس بیشتر نسبت به حالت طبیعی داشته باشید یا دید در شبتان مختل شود. اما بالای ۲۵۰۰ متر، علائم بیماری ارتفاع قابل توجه تر است.

چه  افرادی بیشتر در خطر هستند؟

اثرات ارتفاع در افراد، با یکدیگر بسیار متفاوت است. اما به طور کلی، خطر با موارد زیر افزایش می یابد:

_ سابقه بیماری ارتفاع و تجربه ی آن در سفر های قبلی

_ زندگی روزمره در نزدیکی سطح دریا

_ صعود با سرعت بالا

_ خوابیدن در ارتفاع خیلی زیاد

_ عدم سازگاری بدن با ارتفاع

_ مشکلات پزشکی(قلب، ریه، عصبی و…)

_ استفاده از الکل

فراموش نکنید که سن، جنسیت، ورزشکار بودن شما یا داشتن آمادگی جسمانی هیچ گونه تضمینی در برابر محافظت از بیماری های ارتفاعی ندارد و هم چنین، اختلالات مانند آسم، فشار خون بالا، دیابت، بیماری عروق کرونر (خون رسانی به قلب) و بیماری های ریوی از گزینه های خطرناک بیماری ارتفاع نیستند، اما کمبود اکسیژن ممکن است بر این اختلالات تأثیر منفی بگذارد. پس قبل از صعود حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

افرادی که تحت عمل لیزیک قرار گرفته اند، ممکن است در ارتفاعات بیش از ۵۰۰۰ متر اختلالات بینایی قابل توجهی داشته باشند. این علائم پس از فرود به سرعت از بین می روند. به یاد داشته باشید فقط به این دلیل که قبلاً این مسأله را تجربه نکردید، موجب نمی شود در کوهنوردی بعدی نیز به آن مبتلا نشوید. پس همیشه جوانب احتیاط را رعایت کنید.

بیماری ارتفاع با چه علائمی ظاهر می شود؟

ممکن است از علائم خفیف شروع شود و به یک فوریت پزشکی بدل شود. قبل از سفر به ارتفاع بالاتر، حتماً این علائم را بدانید تا کمک کند بیماری ارتفاع را قبل از خطرناک شدن شناسایی کنید.

بدن ما در ارتفاعات بالا شروع به تغییراتی می کند تا ما را با شرایط سازگار کند؛ با این حال ممکن است علائمی را تجربه کنید و با اینکه جای نگرانی ندارد اما احتمال دارد بسیار آزار دهنده باشند که شامل تنفس سریع (اما همچنان راحت و بدون سختی)، تنگی نفس به دلیل فعالیت شدید، مکث های کوتاه مدت تنفس هنگام خواب و تکرر ادرار هستند که دو علامت اخیر ناشی از تغییرات در مغز و کلیه ها به علت سطح پایین دی اکسید کربن می باشد و علائم جدی تر به دلیل کمبود اکسیژن خون و سیستم گردش خون در این شرایط است.

کوهنوردان نیز می توانند با ارتفاع زیاد به تدریج سازگار شوند که به محض ورود کوهنوردان آغاز می شود که با تغییر تنفس متوجه آن می شوند به صورتی که نفس ها عمیق تر شده و سرعت تنفس نیز بیشتر می شود. هم چنین ممکن است متوجه سریع تر شدن ضربان قلب خود شوند. این سازگاری ها توسط بدن انجام می شود تا اکسیژن رسانی به اندام ها افزایش یابد.

توصیه می کنیم نسبت به علائم اولیه بیماری ارتفاع، شناخت کافی پیدا کنید تا آن را سریعاً تشخیص دهید. فراموش نکنید که بی توجهی به این علائم، می تواند زندگیتان را تهدید کنند:

_ احساس مریض بودن

_ خستگی و ضعف

_ از دست دادن اشتها

_ تنگی نفس

_ ضربان قلب سریعتر

_ نبض سریع مداوم

_ سردرد ( دردی که با مسکن بهبود پیدا نمی کند.)

_ سرگیجه

_ سبکی سر

_ گیجی

_ بیخوابی

_ حالت تهوع

_ کاهش اشتها

_ تورم اندامها (ورم دست ، پا و صورت)

_ کناره گیری اجتماعی

_ استفراغ

_ احساس سوزن و سوزن شدن در اندام ها

حتی در بعضی موارد دل آشوبگی نیز دیده می شود. این علائم معمولاً در شب به اوج خود می رسد. هر زمان که علائمی از بیماری ارتفاع را مشاهده کردید؛ باید صعود را متوقف کرده و در اسرع وقت به ارتفاع کمتری حرکت کنید، حتی اگر نیمه شب باشد!

این علائم هنگامی که به ارتفاع کمتری می رسید خود به خود از بین می روند و بلافاصله احساس بهبود پیدا می کنید؛ اما در صورت ادامه ی علائم،حتماً کمک پزشکی بگیرید. بیماری ارتفاع می تواند بسیار خطرناک باشد، بنابراین به صدای بدن خود گوش کنید و به آن توجه داشته باشید.

اگر سر درد تنها علامت شماست؛ کوهنوردی را متوقف کنید، یک مسکن بخورید و بیش از حد نگران نشوید.

چگونه از بیماری ارتفاع جلوگیری کنیم؟

بهترین راه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری ارتفاع، کوهنوردی آرام به ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر است. زیرا معمولاً چند روز طول می کشد تا بدن شما به تغییر ارتفاع عادت کند.

بهتر است چند روز را در صعود ۳۰۰۰ متر صبر کنید و ارتفاع بالا تر را بسیار آهسته صعود کنید. به گونه ای که ارتفاعی که در آن می خوابید را بیشتر از ۳۰۰ متر تا ۵۰۰ متر در یک شب افزایش ندهید. پس از چند روز ، با ارتفاع جدید سازگار می شوید و بدن شما تولید گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد، بنابراین می تواند اکسیژن بیشتری را منتقل کند.

موثر ترین راه پیشگیری: هم هوایی

هرگاه فرد برای مدتی در ارتفاع اقامت کند، به تدریج با فشار اکسیژن پائین سازش پیدا می کند، یا به عبارت دیگر آکلیماتیزه یا هم هوا می شود. انجام این کار قبل از رفتن به مناطق مرتفع موجب می شود کوهنورد راحت تر بتواند هیپوکسی را تحمل کند و برای هم هوایی مؤثر تر، انجام ورزش های منظم از چند ماه قبل توصیه می شود و اگر هرگونه بیماری زمینه ای دارید باید آن را کنترل و درمان کنید تا در ارتفاعات با مشکل رو به رو نشوید؛ حتی اضافه وزن! به یاد داشته باشید که هرچه صعود آرام تری داشته باشید، شانس هم هوایی و تطابق با هیپوکسی برایتان بیشتر می شود.

شاید برایتان عجیب به نظر برسد؛ اما یكی از بهترین تمرین های برای کنترل حجم اکسیژن مصرفی در ارتفاعات،  كوه پیمایی در سطح دریا بر روی شیب هایی تا حدود ۳۰ درجه با سرعت ۵ كیلومتر در ساعت، با به همراه داشتن باری نزدیك به ۱۵ كیلوگرم است که با توان بدنی کم تر یا بیشتر تا پیدا کردن آمادگی جسمانی کامل این شرایط قابل تغییر است.

تمرین ها مستقیماً حجم اكسیژن مصرفی را افزایش می دهند، به شكلی كه شرایط بهتری در فعالیت های سخت در ارتفاعات برایتان به وجود می آورد. تمرینات هوازی را برای پیدا کردن آمادگی جسمانی فراموش نکنید!

همنوردان عزیزی که در سطح دریا زندگی می کنند (در استانهای جنوبی یا شمالی)؛ و یا همنوردانی که قبل از صعود به ارتفاعات در ارتفاع پایین یا سطح دریا بوده اند (سفر به شمال یا جنوب و ….)، دقت داشته باشند که برای صعود به قله های بلند نیاز به هم هوایی بیشتری از کسانی دارند که در استان های مرتفع تر زندگی می کنند.

هیدراتاسیون: آب بنوشید!

بزرگترین کاری که می توانید برای جلوگیری از بیماری ارتفاع انجام دهید، هیدراته ماندن بدنتان است. ممکن است آنچه فکر می کردید علائم بیماری ارتفاع است تنها کمبود آب بدن باشد که ناشی از میزان بخار آب از دست رفته از ریه ها در ارتفاعات است.

حتی قبل از عزیمت به کوهنوردی، نوشیدن آب بیشتر از حد معمول را شروع کنید. برای چندین روز قبل از برنامه، آب زیادی در روزمره مصرف کنید. هنگام کوهنوردی نیز  یک بطری آب همراه داشته باشید و از آن غالباً در طول روز بنوشید.

در هر حال کم آب شدن بدن در کوهستان جالب نیست چرا که علائمی مشابه با ارتفاع زدگی (سردرد و تهوع) برای کوهنورد ایجاد می کند. اما توجه داشته باشید که فرد به هیچ وجه نباید با تصور جلوگیری از ارتفاع زدگی یا نوشیدن مایعات بیش از اندازه، باعث کاهش سطح سدیم (Hypernatremia) در بدن خود شود، زیرا کاهش شدید سدیم ممکن است به تغییرات وضعیت ذهنی منجر شود.

تغذیه: وعده های غذایی کوچک، اما به تکرار بخورید!

بدن شما حداکثر عملکرد خود را انجام می دهد تا با وجود کمبود اکسیژن مشغول به کوهنوردی شوید.

بنابراین با خوردن وعده های غذایی بزرگ و غذاهایی با هضم سخت (مانند گوشت های قرمز چرب و لبنیات) کار بیشتری برایش اضافه نکنید. برای کمک به حفظ رطوبت بدن خود از مواد غذایی حاوی مقدار زیادی آب استفاده کنید. میوه های تازه و سبزیجات غیر نشاسته ای دارای درصد زیادی آب هستند و به شما کمک می کنند تا در ارتفاعات هیدراته باشید.

کربوهیدرات هایی که به راحتی هضم می شوند مانند نان، ماکارونی، کینوا و غذاهای گیاهی غنی از آهن مانند سویا، عدس، اسفناج و لوبیا به خوبی برای مقابله با اثرات تنظیم ارتفاع بسیار مفید واقع می شوند. وقتی در ارتفاع بالاتری هستید، به کالری بیشتری احتیاج دارید. بنابراین میان وعده هایی از کربوهیدرات و مواد قندیمانند خرما، میوه های خشک، شربت عسل، شکلات، سیب زمینی، کاکائو و …. با خود به همراه داشته باشید.

ریکاوری: خواب کافی داشته باشید!

در طول خواب، بدن شما گلبول های قرمز بیشتری تولید می کند که اکسیژن بیشتری را به بدن منتقل کنند. پس اهمیت آن را فراموش نکنید!

تمرین: راحت باشید و به آرامی صعود کنید.

در ارتفاعات، ریه ها و قلب شما بیشتر کار می کنند تا کمبود اکسیژن هوا را جبران کنند. در ابتدا، بدن شما برای دریافت مقدار اکسیژن مورد نیاز به مشکل خواهد خورد و این مسأله به عملکرد طبیعی شما آسیب می زند.

آنچه در ارتفاع سطح دریا تمرین می کردید را نمی توانید در ارتفاعات بالا عملی کنید و عملکرد شما در ارتفاع های مختلف متفاوت است. پس لطفاً به خودتان سخت نگیرید و با آرامش و آرام به فعالیتتان بپردازید. با سرعتی که برای شما راحت است صعود کنید. سعی نکنید خیلی سریع پیش بروید و یا به تمریناتی که برای بدنتان خیلی شدید است، بپردازید.

ممنوعیات: از مصرف الکل، کافئین و سیگار اجتناب کنید!

چند روز اول برای تنظیم بدن در ارتفاع، میزان الکل و کافئین مصرفی را قطع کنید، زیرا احتمال کمبود آب بدن را افزایش می دهد. یک نوشیدنی الکلی در ارتفاع همان تأثیر دو نوشیدنی در سطح دریا را دارد. قهوه، چای، نوشابه، نوشیدنی های شیرین و حتی آب می تواند مایعات را از بدن شما شسته و باعث کم آبی بدن شود. آب بهترین مایع هیدراتاسیون موجود است. الکل، سیگار و داروهایی مانند قرص های خواب آور می توانند علائم بیماری ارتفاع را بدتر کنند.

یک راه نجات : تمرین تکنیک های تنفس!

تنفس اصلی ترین کاری است که ما به عنوان یک موجود زنده انجام می دهیم. اکثر مردم به نفس کشیدن خود توجهی ندارند و این کار را اتوماتیک انجام می دهند؛ در حالی که برای کوهنوردانی که قصد صعود دارند، این امر حیاتی موجب بازدید مجدد از زندگی می شود!

شما می خواهید نفس خود را عمیق کرده و بازدم را تا حد ممکن طولانی کنید. با انبساط معده، نفس های عمیق و آهسته بکشید و از طریق بینی بازدم کنید. یادگیری تکنیک های تنفسی مناسب به شما کمک می کند تا با سرمای شدید  کوهستان کنار بیایید و به شما امکان می دهد از هوای کم فشار در ارتفاعات بالاتر نهایت استفاده را ببرید. انجام چندین نوع تمرین تنفسی، ریه های شما را آموزش می دهد تا از اکسیژن محدود در ارتفاعات بیشترین بهره را ببرند و بدن شما را بهتر آماده می کند تا با اثرات جانبی مصرف اکسیژن کمتری کنار بیاید.

یک پدیده رایج برای بسیاری از ورزشکاران، احساس کمبود نفس شدید هنگام اولین صعودشان است. بسیاری تصور می کنند که این اتفاق به آن معناست که آن ها از آمادگی جسمانی خوبی برخوردار نیستند و باید بیشتر تمرین کنند. با این وجود، ممکن است این مشکل به جای مشکل تناسب اندام، نشان دهنده ی یک مشکل جدی باشد.

وقتی تنفس دچار سختی و بی نظمی می شود، عملکرد قلب و عروق توسط بدن مختل می شود که جریان خون به اندام ها را محدود می کند. این به نوبه خود باعث می شود تا انرژی و تلاش بیشتری برای همان عملکرد نیاز داشته باشید.

تمرین تنفس شکمی، همان  گزینه ی تنفس درست در ارتفاعات است که به شما کمک می کند تا از تمام ظرفیت ریه خود استفاده کنید. مانند سایر برنامه های تمرینی، به آرامی شروع کنید تا زمانی که بر آن تسلط پیدا کنید و در نهایت آن را طبیعی تر و با تلاش کم تر انجام دهید. تلاش کنید دم و بازدم را با قدم هایتان همگام کنید.

پس از تسلط بر تنفس شکمی (دیافراگم)، می توانید با جمع کردن لب ها، مقاومت خود را در بازدم ایجاد کنید و این همان چیزی است که کوهنوردان آن را تنفس مناسب در ارتفاع می نامند و ترکیبی از تنفس لب غنچه ای و دیافراگمی (شکمی) است. این یکی از مهمترین تنفس ها برای صعود در ارتفاعات است و به مقابله با کاهش فشار جو کمک می کند.

چه زمانی نیاز است با دکتر تماس بگیرید؟

فرد مبتلا به بیماری ارتفاع ممکن است متوجه علائم و بیماری خود نشود یا وخیم تر شدن حالش را حس نکند، پس شما به عنوان یک همراه، مسئولیت مهمی را بر عهده دارید. اگر متوجه نشانه ها شدید؛ او را به ارتفاع کمتری منتقل کنید و به محض دسترسی با یک پزشک مشورت کنید.

علاوه بر این فقط کافی است که پانصد تا هزار متر ارتفاع کم کنیم تا علائم ارتفاع زدگی حاد برطرف شود و در این شرایط مصدوم اصرار دارد که حالش خوب است و می‌خواهد مجدد به ارتفاع بالا بازگردد! اما به هیچ عنوان نباید اجازه بازگشت مجدد را به وی داد.

چگونه متوجه شدت گرفتن  بیماری ارتفاع شویم؟

وقتی AMS شدید می شود، سه اتفاق قابل توجه رخ می دهد:

_ کوهنوردان به سختی، توانایی ایستایی روی پاهایشان را دارند و نمی توانند یک خط مستقیم را طی کنند.

_ دچار تنگی نفس های شدید می شوند.

_ کوهنوردان به تدریج خسته، تنبل یا خواب آلود می گردند.

_ علائم دیگری که قبلاً ذکر شد نیز ممکن است بدتر شوند. (نسخه های شدیدتر از علائم خفیف)

_  رنگ پوست به رنگ خاکستری یا آبی تغییر رنگ می دهد یا دچار رنگ پریدگی می شود (سیانوز)

_ علائم بیشتر مثل: حالت تهوع، از دست دادن کامل اشتها، سرگیجه یا بی ثباتی، و مشکل در فکر کردن و به یاد آوردن، سرفه های ممتد، تاری دید، توهم بصری (دیدن چیزهایی که واقعی نیستند)، تغییر در توانایی تفکر، تغییر در رفتار طبیعی و حتی کما!

این علائم به این معنی است که بیماری ارتفاع شما پیشرفت کرده است پس در صورت مشاهده هر یک از این موارد، در اسرع وقت به ارتفاع کمتری بروید و به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. بیماری شدید در ارتفاع می تواند باعث ایجاد مایعات در ریه ها و مغز شود که در صورت عدم درمان به موقع، کشنده است.

باید بدانید که اگر در ارتفاع فعلی خود باقی بمانید و یا بالاتر بروید، علائم بدتر می شوند و بیماری می تواند خطرناک باشد. اما در فرود خود نیز عجله نکنید و با احتیاط به ارتفاعات پایین تر برگردید، زیرا اگر در صورت مشاهده علائم اولیه به سرعت خود را به پایین برسانید ریسک خطر آلکالوز را به دنبال دارد.

شرایط حاد تر بیماری ارتفاع چیست؟

بیماری ارتفاع در موارد شدید تر، خصوصاً ارتفاعات بالای پنج هزار متر می تواند شما را مستعد اِدِم مغزی (HACE) و یا اِدِم ریوی (HAPE) کند که فوق‌العاده خطرناک بوده و با مرگ و میر زیادی نیز همراه است. در بعضی موارد علائم با گذشت زمان شدیدتر می‌شود و عموماً در نیمه شب مصدوم دچار عوارض این موارد می گردد:

_ اِدِم مغزی در ارتفاع زیاد (HACE): همان تورم مغز است که در اثر کمبود اکسیژن ایجاد می شود. علائم HACE عبارتند از:

– سردرد

– ضعف

– احساس مریض بودن

– از دست دادن هماهنگی حرکات(آتاکسی)

– احساس گیجی و خواب آلودگی

– توهم (دیدن و شنیدن چیزهایی که در آنجا نیست)

– بی حالی و کما

فرد مبتلا به HACE اغلب متوجه بیماری خود نخواهد شد. آنها ممکن است اصرار کنند که حالشان خوب است و می خواهند تنها بمانند.

ادم مغزی در ارتفاع زیاد موجب تغییر در تفکر، توهم یا تغییر شخصیت غیرقابل توجیهی می گردد و فرد توانایی راه رفتن در مسیر مستقیم را از دست می دهد. فردی با این علائم باید بلافاصله پایین بیاید و به دنبال مراقبت های پزشکی باشد. هنگامی که فردی به دلیل ادم مغزی به یک مرکز پزشکی منتقل شد، در بعضی مواقع برای تأیید علت علائم (MRI) انجام می شود تا تورم مغز دیده شود.

آتاکسی در راه رفتن یک علامت هشدار دهنده ی قابل اعتماد اولیه است. خونریزی شبکیه ممکن است وجود داشته باشد اما برای تشخیص قطعی، حضورش لازم نیست. HACE اگر به موقع درمان نشود احتمال دارد کما یا مرگ طی چند ساعت در پی داشته باشد.

_ اِدِم ریوی (HAPE)

ادم ریوی در ارتفاع زیاد، پاسخ ریه ها به افزایش ارتفاعات است که می تواند همراه علائم دیگر بیماری ارتفاع، یا بدون آن باشد! غلظت کم اکسیژن می تواند باعث انقباض رگ های خونی در ریه ها و در نتیجه موجب نشت مایعات از رگ های خونی به داخل ریه ها می شود. مایعات اضافی در ریه ها جمع شده و عملکرد طبیعی آنها را مختل می کند. علائم ادم ریوی در ارتفاع زیاد، معمولاً در شب ظاهر می شود و می تواند در هنگام ورزش بدتر شود. فرد بیمار می تواند با پیشرفت HACE درگیر ادم ریوی (HAPE) شود ولی به تنهایی نیز اتفاق می افتد.

علائم ادم ریوی در ارتفاع بالا شامل موارد زیر است:

– احساس تنگی یا پری در قفسه سینه

– خستگی مفرط

– ناتوانی در نفس کشیدن، حتی هنگام استراحت

– لب ها و ناخن های آبی یا خاکستری

– سرفه، که ممکن است مایع کف آلود صورتی ایجاد کند.

– تب (دما بیش از حد طبیعی است اما کمتر از ۱۰۱ درجه فارنهایت است)

– هنگام نفس کشیدن صداهایی مانند صدای تق تق یا صدای خرخر

خونریزی در شبکیه در ارتفاع زیاد می تواند اتفاق بیفتد اما معمولاً نشانه ی قابل توجهی نیست. تاری دید نشانه اصلی خونریزی شبکیه در ارتفاع زیاد است.

تشخیص ادم ریوی در ارتفاع زیاد می تواند در مراحل اولیه دشوار باشد، زیرا ممکن است تنها نشان از خستگی کوهنورد باشد. در ابتدا، بیمار دچار تنگی نفس در هنگام ورزش، کاهش تحمل فشار و سرفه های خشک می شود. اما با شدید شدن علائم، تنگی نفس در فعالیت های ساده یا در حالت استراحت نیز گریبان گیر فرد می شود.

خلط صورتی یا خونی و ناراحتی تنفسی از علائم دیر ظهور تری هستند. در معاینه، رنگ آبی روی پوست یا لب ها (سیانوز)، تاکی کاردی (تپش قلب)، تاکی پنه (تند نفسی) و تب کم درجه (۵/۳۸ درجه سانتیگراد) شایع است. علائمی که باید نگران کننده باشند شامل مشکل در ورزش، سرفه خشک، ضربان قلب سریع (بیش از ۱۰۰ ضربان در دقیقه) و تنگی نفس در هنگام استراحت هستند. گوش دادن به ریه ها با استتوسکوپ ممکن است با هر بار نفس کشیدن صدای ترک خوردگی را نشان دهد. اگر سطح اکسیژن خون اندازه گیری شود، آن را کمتر از حد انتظارتان نشان می دهد. در اشعه ایکس ممکن است نشانه هایی از پُر شدن مایعات در یک یا چند ناحیه در داخل ریه ها دیده شود که ظاهری شبیه به ذات الریه دارد.

HAPE ممکن است به سرعت بدتر شود. کما و مرگ احتمال دارد ظرف چند ساعت اتفاق بیفتد. اگر با کاهش ارتفاع یا استفاده از اکسیژن به موقع درمان نشود، می تواند منجر به مرگ شود.

_ آلکالوز: آشنایی با آلکالوز تنفسی در ورزش و خصوصأ  کوهنوردی

گاهی در کوهنوردی، وقتی که به قله صعود می کنیم دچار علائمی از ارتفاع زدگی نیستیم ولی هنگام فرود و برگشت به ارتفاع پایین، دچار علائمی از سردرد، تهوع، استفراغ، سرگیجه و … می شویم که از علائم شایع ارتفاع زدگی می باشد.

افرادی که کوهنوردی را تازه شروع کرده اند یا در هنگام صعود و یا فرود تنفس خود را صحیح انجام نمی دهند، دیده می شود حتی در ارتفاع زیر ۳۰۰۰ متر دچار سردرد و علائم اولیه می شوند که البته فقط مختص به کوهنوردی نیست و در هر ورزشی با تنفس نادرست و ونتیلاسیون (دم و بازدم) سریع اتفاق می افتد.

تا به حال توجه کرده اید که برخی کوهنوردان بیان می کنند در ارتفاع بالا و روی قله سرحال بوده اند و هنگام بازگشت به پناهگاه و یا ارتفاع پایین دچار سردرد و تهوع شده اند که کاملاً با حالت و بیماری ارتفاع زدگی مغایرت دارد.

حمید مساعدیان عضو کمیسیون پزشکی اتحادیه جهانی کوهنوردی در گفتگو با خبرنگار گروه ورزشی باشگاه خبرنگاران جوان اظهارکرد: چرا در ورزش کوهنوردی هنگامی که به قله صعود می کنیم دچار علائمی از ارتفاع زدگی نیستیم ولی هنگام فرود و برگشت به ارتفاع پایین دچار علائمی از سردرد، تهوع، استفراغ، سرگیجه و … (که از علائم شایع ارتفاع زدگی می باشد) می شویم؟

یکی از مواردی که بسیاری از ما کوهنوردان خصوصاً در ارتفاع بالا رعایت نمی کنیم فرود سریع می باشد. در هنگام صعود برحسب توانایی مان قله را صعود می کنیم ولی در هنگام فرود با حداکثر سرعت فرود می آییم.

مساعدیان یادآور شد: که زمان فرود ما باید نصف و یا حداکثر ۱/۳ زمان صعود ما باشد و فرود سریع به واسطه بروز تنفس های تند می تواند باعث دفع دی اکسید کربن بیش از حد ظرفیت بدن ما شود. این گاز می بایست در خون ما دارای غلظت مشخص و مناسبی باشد و خروج بی رویه آن با تنفس های سریع (ناشی از سرعت بالای فرود ما) می تواند غلظت این گاز را در خون ما دچار افت کرده و باعث بروز علائمی نظیر: سردرد، تهوع، استفراغ، سرگیجه، عدم تعادل و … شود که تمامی این علائم در بیماری ارتفاع زدگی هم وجود دارد که این اشتباه را می تواند در ذهن ما ایجاد کند که شاید این نشانه ها، علائم بیماری ارتفاع است. جالب است که این علائم در ارتفاعات زیر ۲۵۰۰ متر که اصولاً بیماری ارتفاع زدگی معنایی پیدا نمی کند ممکن است به وجود آید.

وی در پایان خاطر نشان کرد: چرا به آن آلکالوز تنفسی می گویند به این خاطر است که چون در اثر تنفس های سریع این حالت به وجود آمده و دیگر اینکه چون سطح دی اکسید کربن در خون ما افت کرده و دیگر نمی تواند با آب در خون ما ترکیب اسیدی ایجاد کند و اصطلاحاً خون ما حالت قلیایی و آلکالوزه پیدا کرده، به این نام خوانده می شود.

درمان آن کاهش PH خون می باشد که با چند روش انجام می شود:

– تنفس به مدت چند دقیقه در یک کیسه نایلونی به منظور افزایش CO2 خون (البته تنفس کوهنورد از این روش در ارتفاع  منطقی نیست، زیرا صرفاً کنترل سرعت صعود و فرود در کوهنوردی می تواند در کاهش تعداد نفس در دقیقه و افزایش ذخیره CO2 که منجر به اسیدی شدن خون می شود؛ مؤثر باشد. پس شما نیازی به تنفس در کیسه ندارید!)

– خوردن مواد با PH اسیدی مثل آب لیموترش

– قرص ویتامین C

با رعایت این موارد پس از چند دقیقه سردرد شما بهبود می یابد.

از چه دارو هایی در ارتفاع می توانید بهره ببرید؟

 پیشنهاد ما این است که با پیشگیری و رعایت مسائل اولیه از پیش آمدن هر گونه مشکلی جلوگیری کنید. اما اگر نیاز به مصرف داروئی احساس می کنید می توانید گزینه های زیر را به همراه داشته باشید ولی مجدداً تاکید می کنیم هیچ چیز جای صعود مرحله به مرحله و آهسته را در پیشگیری از ارتفاع زدگی نمی گیرد.

چگونه قرص دیاموکس (استازولامید) مصرف کنیم؟

دیاموکس (استازولامید): نوعی داروی ادرار آور است که با دفع بیکربنات از ادرار باعث ایجاد اسیدوز و جدا شدن راحت تر اکسیژن از گلبول ها وحفظ اکسیژن گیری بهتر در طول خواب می شود.

اگر سرعت صعود شما به ناچار زیاد است؛ و یا بیش از پانصد متر در روز ارتفاع می گیرید؛ اگر سابقه ارتفاع زدگی قبلی دارید ؛ اگر هیچ حساسیتی به استازولامید ندارید؛ زیر نظر یک پزشک آشنا به امور ارتفاع، می توانید از داروی استازولامید استفاده کنید.

با رواج روز افزون صعودهای سرعتی در بین برخی کوهنوردان، مصرف قرص استازولامید به عنوان یکی از رایج ترین داروها جهت پیشگیری و درمان بیماری حاد ارتفاع یا ارتفاع زدگی، به طور چشم گیری افزایش یافته است.

از آنجا که برای تأثیرگذاری دیاموکس وقت لازم است توصیه می‌شود که ۲۴ ساعت قبل از رفتن به ارتفاع مصرف شود و حداقل برای ۵ روز در ارتفاعات بالاتر مصرف ادامه یابد. دوز پیشنهادی داروی مصرفی برای پیشگیری ۱۲۵ میلی گرم هر ۱۲ ساعت و برای درمان ۲۵۰ میلی گرم هر ۱۲ ساعت می باشد. هرچند که ممکن است به دوز بالاتری نیاز باشد. این افزایش بی رویه مصرف دارو، بدون اطلاع از عوارض جانبی آن می تواند سلامت کوهنورد را مورد تهدید قرار دهد. به ویژه اینکه افراد مختلف پاسخ های متفاوتی به یک دارو می دهند. اثرات جانبی ممکن عبارت از:

تکرر ادرار، طعم فلزی دهان، سوزش، مورمور لب ها و نوک انگشتان باشد. این اثرات جانبی احتمالاً در روزهای بعدی کاهش می‌یابند. اثرات جانبی با قطع دارو، ‌از بین می‌روند.

دقت کنید که حتماً قبلاً دارو را تست کرده باشید. بهتر است استازولامید را نیز مانند هر داروی دیگری برای اولین بار در کوه و شرایط سخت استفاده نکنید و همیشه داروی همان شرکتی که امتحان کردید را استفاده کنید.

چه مسکنی می توانید به همراه ببرید؟

به محض آنکه احساس کردید دچار علایم سردرد شده‌ اید از قرص بروفن استفاده کنید. برخی تحقیقات بیانگر این نکته می‌باشند که بروفن ۶۰۰ تأثیر بسزایی در کاهش علایم سردرد در ارتفاع دارد.

برای بی خوابی پیشنهاد داروئی وجود دارد؟

بی خوابی یکی از عوارض بیماری حاد کوهستان است. همان طور که می دانید استفاده از داروهای خواب آور در ارتفاع بالای ۳۰۰۰ متر به دلیل اثرات کند کننده فعالیت مغزی، احتمال بیشتر بیماری حاد ارتفاع و خطر ادم مغزی ممنوع است و تنها داروی خواب در ارتفاع دارویی بنام “زولپیدم” است.

زولپیدم دارویی غیربنزودیازپینی است که جهت درمان کوتاه مدت بی خوابی تجویز می گردد. گرچه ابتدا تصور می شد که این دارو فاقد اثرات وابستگی و سوء مصرف است اما مطالعات جدید نشان می دهد که این دارو پتانسیل اعتیاد دارد.

علائم سندرم قطع دارو شامل: تعریق، تاکیکاردی (تند تپشی قلب)، تاکی پنه (تند نفسی)، لرزش، اضطراب، خستگی، تهوع و استفراغ، گُر گرفتگی، پانیک، ناراحتی گوارشی، گریه غیرقابل کنترل و دلیریوم (روان‌ آشفتگی) می باشد.

اگر به مصرف این دارو عادت کرده اید و بدنتان به آن وابسته شده است، در ارتفاعات پایین تر از ۳۰۰۰ متر برای قطع کامل، تیپر کردن (قطع تدریجی و آهسته) توصیه می شود. قطع ناگهانی ممکن است موجب تشنج شود. البته بهترین راه، جایگزینی دوز معادل یک داروی بنزودیازپینی طولانی اثر (در سطح شهر و ارتفاع پایین) مانند دیازپام، کلردیازپوکساید و سپس قطع تدریجی داروی جدید می باشد. این جایگزینی از تشنج احتمالی هم ممانعت می کند.

همچنین می توانید از قرص دگزامتازن بهره ببرید. داروی دگزامتازون فقط در درمان کاربردی است و در پیشگیری هیچ تأثیری ندارد و به عنوان رده دوم درمانی استفاده می شود. پس در استفاده از آن محتاط باشید. اکسیژن کمکی به همراه آمبوبگ نیز می تواند شرایط را برایتان بهتر کند.

امیدواریم با استفاده از این راهنمایی ها، کوهنوردی امن و لذت بخشی را تجربه کنید. به یاد داشته باشید مهم ترین مسأله در این سفر، محافظت از خودتان است؛ پس تمام نکات گفته شده را رعایت کنید. وقتی به سطح دریا برمی گردید، افزایش جریان اکسیژن احتمالاً باعث می شود احساس کنید ۱۰سال جوانتر شدید و تا چند هفته دیگر سیستم قلبی عروقی به حالت عادی برگردد.