وجود جانپناهها و پناهگاههاي كوهستاني و نقاط قوت و ضعف آنها همواره در ميان كوهنوردان مورد بحث بوده و موافقان و مخالفان خود را داشته به شكلي كه هرچه كوهنوردي بسوي جديتر و حرفهايتر رفته بر تعداد مخالفان آن افزوده شده؛ تا بدانجا كه اين گروه معتقدند خانه كوهنورد چادر اوست كه در كولهاش و بر پشت او حمل ميشود.
قبل از ورود به بحث لازم است به تعاريف مربوطه برگرفته از فرهنگ لغت دهخدا و عميد پرداخته شود؛
جانپناه: محافظ جان؛ آنچه جان را نگه دارد.
پناهگاه كوهستاني: اقامتگاهي دورافتاده كه مجموعهاي از تسهيلات را در اختيار گردشگران قرار ميدهد.
قرارگاه: منزل، مسكّن، جاي استراحت و آرامش
كمپ: اقامتگاه ارزان قيمت، اردوگاه، چادرگاه
كمپ: بنا به تعريف به محلي اتلاق ميگردد كه موقتي بوده و در برههاي از زمان در مكان مشخصي و با هدف معلوم ايجاد و پس از نيل به مقصود جمعآوري ميگردد.
در برنامههاي كوهنوردي و هيماليانوردي بنا به ضرورت در مسير قله چندين كمپ ايجاد ميگردد كه ميتواند شامل بيسكمپ، كمپ پيشرفته يا ABC و كمپهاي ١ و ٢ و…. باشد.
قرارگاه: جاي استراحت و آرامش. معمولاً در ابتداي مسيرهاي صعود بمنظور ريكاوري و استراحت كوهنوردان و نيز بررسي نهائي امكانات و تجهيزات مورد نياز اقدام به احداث قرارگاه ميگردد. اين قرارگاهها در ابتداي مسير صعود و اصطلاحاً نقطه رهايي واقع هستند كه نقشي اساسي در انجام يك برنامه كوهنوردي حرفهاي و جدي دارند بخصوص در برگشت كوهنوردان و زدودن خستگي راه و همچنين در زمان امداد بسيار كارساز هستند.
قرارگاههاي رينه، پلور، رودبارك، ونداربن و نيز مكانهايي كه بنام خانه كوهنورد خوانده ميشوند از اين نوع قرارگاهها ميباشند.
پناهگاه: عبارت است از اقامتگاهي دورافتاده كه تسهيلات را به كوهنوردان ارائه ميدهد.
نمونههاي اين پناهگاهها را ميتوان در سرچال علمكوه، شيرپلا توچال، صبح تفتان، كلكچال، بارگاه دماوند و برخي نواحي ديگر كوهستاني كشور ملاحظه نمود. بديهي است همانگونه كه از تعريف پيداست، مهمترين اصل پناهگاهها ارائه تسهيلات و خدمات به كوهنوردان است كه طبيعتاً داراي مديريت و سازمان خاص خود است و كوهنورد نيز در قبال بهرهبرداري و استفاده از امكانات مزبور موظف به پرداخت هزينه است.
مجهزترين اين پناهگاهها را در رشتهكوه آلپ ايتاليا در مسير قله “مونته رزو” بنام “نيفيتي” و نيز “سيكنال كوپه” بر روي قله ميتوان نام برد كه امكانات هتلهاي مدرن را در خود دارند.
پناهگاهها عمدتاً در ارتفاع بالاتر از ٤٠٠٠ متر قرار دارند و بهمين جهت كمتر در دسترس غير كوهنوردان ميباشند كه اين خود نقطه قوت پناهگاههاست.
نكته اينكه در رشتهكوه هيماليا و پامير كه مرتفعترين قلل جهان را در خود جاي دادهاند، هيچگونه پناهگاه يا اقامتگاه دائمي وجود ندارد.
جانپناه: پناهگاه جان
براساس تعريف جانپناه مكاني است كه در شرايط اضطرار و بهناچار (دقت كنيد شرايط اضطرار و بهناچار) كوهنورد زماني را در آن پناه ميگيرد تا با عادي شدن شرايط به ادامه مسير بپردازد.
اما در كوهستانهاي ايران در برههاي از زمان كه بنا به يك ايده نهضت جانپناهسازي شكل گرفته متاسفانه در هر جا و ناجاي كوهها بناهايي ساخته شده كه بنا به تعريف نه ميتوان به آنها پناهگاه اطلاق كرد و نه جانپناه! بخصوص اينكه اين ابنيه اغلب در ارتفاعات پايين ساخته شده كه خود داستان ديگر دارد! بعنوان مثال كافي است اشاره كنيم كه قله ٣٠٠٠ متري بينالود داري سه ساختمان اينچنيني در دو مسير صعود است.
برخي عوارض حاكم بر اين نوع جانپناهها:
١- دسترسي آسان بسياري از غير كوهنوردان و عدم استفاده مناسب از آن وحتي مكاني امن براي استفاده از مواد مخدر و غيره
٢- تخريب محيط زيست و آتش زدن پوشش گياهي اطراف محل
٣- بسيار ديده شده افراد غيركوهنورد چنان محيط را اشغال نمودهاند كه جايي براي كوهنوردان باقي نمانده
٤- تلنبار شدن زباله و فضولات انساني در اطراف محيط
٥- مكاني مناسب بعنوان گوسفندسرا و خانه چوپاني
٦- تجمع بيش از حد نفرات و ايجاد مشكلات عديده تنفسي، اخلاقي و بهداشتي و عدم آسايش شبانه افراد
٧- ريسك افزايش خطرات كوهنوردان بعلت نداشتن لوازم شبماني و اميد به رسيدن به جانپناه در شرايط نامساعد جوي و يا جسمي
بديهي است بارها كوهنوردان شاهد موارد فوق بودهاند بنابراين بايد گفت: اولاً كوهنورد بدور از نگاه و اميد به اين مكانهاي ظاهراً پناهگاه همه آنچه را كه بعنوان بقا نياز دارد باید در كوله خود داشته باشد؛
ثانيا پناهگاه را صرفا بعنوان پناه جان در حداقل زمان و تا رسيدن به شرايط عادي تلقي كند؛ نه ماوا و مسكن و جايي براي خواب.
تمام
علي كدخدايي