آثار تاریخی به عنوان شناسنامه یک سرزمین، فرهنگ، آداب و رسوم و سبک زندگی مردمان، و نشانه‌ای از قدمت و تمدن دیرین هر سرزمینی را نشان می‌دهد و بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی به عنوان تجلی گاه الگوهای فرهنگی و اعتقادی مردمان یک منطقه است.
شهر گیلانغرب در جنوب‌غربی استان کرمانشاه واقع شده و این شهر به عنوان پایتخت ایل کلهر شناخته شده و مردم شهر به زبان کردی کلهری تکلم می‌کنند و شهر گیلانغرب به دلیل وجود درختچه مورت که یکی از درختچه‌های مقدس در ایران باستان است از دیرباز محل عبادت زردشتیان بوده‌است به گونه‌ای که قصر و عبادتگاهی در شهر گیلانغرب از دل خاک بیرون کشیده شده که به نظر می‌رسد متعلق به دوره ساسانیان است.
وجود جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان گیلانغرب را به مقصدی برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده و از جمله آثار تاریخی این شهرستان می‌توان تپه قلعه، قلعه مهرنگار، قلعه گلخیرک، کاخ اربابی، گور دخمه طاق فرهاد اشاره کرد.
از تفرج‌گاه‌های طبیعی شهرستان گیلانغرب سراب مورت، دربند گلین‌پارکطبیعی ناودار (میاندار)، تنگه گلم، منطقه سرسبز چله گردنه قلاجه (منطقه حفاظت شده قلاجه) و منطقه تفریحی دیره را می‌توان نام برد.
بناهای تاریخی گیلانغرب در منتهی الیه جنوب جلگه کرمانشاه بر سر راه کرمانشاه به بغداد قرار دارد و در تپه‌های تاریخی آن، آجرهای بزرگ به سبک بابلی و به تعداد زیاد پیدا شده که نشانه‌هایی از قدمت تپه‌ها هستند و احتمالاً آتشکده‌های بزرگ مربوط به مغها بوده‌اند که در دوره اشکانیان به یکی از خدایان محلی اختصاص داشته است.
آثار و ابنیه تاریخی به وضوح، هویت، معماری، فرهنگ و سبک زندگی مردم یک دوره از تاریخ را به تصویر می‌کشد و به عنوان گنجینه‌ای گران بها در اختیار نسل‌های بعد قرار می‌گیرد و وجود تپه‌ای تاریخی در سراب گیلانغرب که آثار به جای مانده از آن شبیه به یک کاخ است که عده‌ای آن را مربوط به دورهٔ ساسانی و عده‌ای دیگر فراتر از دوره ساسانی می‌دانند از جمله آثار به جای مانده از دوران گذشته و نشان از تمدن دیرین منطقه است.
وجود بوته‌های کمیاب مورت مقدس در پایین دست کاخ سراب که نشانی از قدمت فراوان آن است و تپه‌ای در وسط شهر گیلانغرب که معروف به قڵا(قلعه) است و آن گونه پیداست این ساختمان خرابه سه طبقه بوده که بسیاری بر این عقیده هستند این تپه می‌تواند یک زیگورات مربوط به دوره ایلامیان باشد.
تپه قلا امروزه جایی برای تفرج و صعود افراد است و خرابه‌ای در پایین دست شهر گیلانغرب واقع شده که در میان مردم منطقه به حسن زوردار معروف است مساحتی حدود ۳۰۰ متر دارد و این قلعه که متأسفانه به علت حفاری‌های بیش از حد و عبور یک کانال آب از کنار آن چیز زیادی از آن باقی نمانده است و به احتمال زیاد این قلعه مقر حکومت خاندان کُرد حسنویه بوده که زمانی نسبتاً طولانی بر منطقه غرب کشور سیطره داشته‌اند.
عه‌مله قیوت بلندای آمله قوت که یک برج طبیعی بر فراز انارک در جانب جنوبی شهر گیلانغرب است و در محل آثاری از ساروج و گچ وجود دارد و آثاری از زندگی انسان‌های گذشته در اطراف آن وجود دارد که سبب عدم وجود سند یا کاوشی در آن ناشناخته مانده است البته عده زیادی اعتقاد دارند که مربوط به زمان ساسانیان است و در زمان حمله اعراب به ایران خراب شده چون اعراب از طرف گیلانغرب و شهر حلوان (سرپل‌ذهاب) به ایران حمله‌ور شده‌اند آن موقع گیلانغرب دشتی حاصل‌خیز و وسیع بوده‌است.
منطقه آمله‌قوت طوری است که بر تمام دشت ویژنان، دشت گیلان، قصرشیرین و بر ناودار تا ارتفاعات مشرف بر ایوان غرب مسلط است و جای مناسبی برای دیدبانی گذشتگان بوده است و گور دخمه فرهاد یا همان فرهاد کن در ورودی در راه سرسبز گلین از دیگر جاذبه‌های تاریخی شهرستان گیلانغرب است.
گیلانغرب از نظر تاریخی در جنگ جهانی دوم توسط ارتش انگلیس به صورت موقت اشغال گردید و دارای ابنیه تاریخی نظیر تپه قله که در مرکز شهر قرار دارد که قدمت آن به تاریخ پیش از اسلام زمان جنگ میان ایران و روم برمی‌گردد و قلعه مهرنگار اثر تاریخی دیگری است که در جاده دهستان ویژنانقرار دارد که مربوط به دوران خسرو انوشیروان ساسانی است و گوردخمه فرهاد یا فرای کن در دهستان دیره که مربوط به دوران هخامنشی که نام آن از یک داستان عاشقانه کهن مربوط به شیرین و فرهاد گرفته شده است.
اثر تاریخی دیگر در شهرستان گیلانغرب خانه اربابی اشکانی است که از سه بخش ویژه شامل بخش رسمی، تشریفاتی، بخش اداری و بخش خصوصی تشکیل شده و تکه سفال‌های اشکانی تنها اشیایی بوده که باستان شناسان موفق به شناسایی آنها شده‌اند.
آثار تاریخی و باستانی گیلانغرب میزبان گردشگران نوروزی
کاخ اربابی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری گیلانغرب است و این کاخ در یک کیلومتری شرق شهرستان گیلانغرب و در کنار سراب مورت واقع شده که در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به هنگام کاوش‌های باستان شناختی شناسایی گردیده و شواهد و مدارکی به دست آمده که نشان می‌دهد این کاخ شامل ۲ بخش رسمی و خصوصی بوده و قدمتی ۲ هزار و ۵۰۰ ساله دارد و متعلق به دوره اشکانی – ساسانی است و در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی مورد استفاده قرار گرفته و این بنا با استفاده از سنگ و ملات گچ و آجر ساخته شده است.
تپه قلعه یکی از جاذبه‌های دیدنی گیلانغرب است و این تپه که در گویش محلی به آن قلاء گفته می‌شود در مرکز شهر قرار گرفته و به دلیل عدم انجام فعالیت‌های باستان شناختی دقیق تشخیص دوره دقیق آن مشخص نیست اما برخی از کارشناسان ساخت و احداث این قلعه باستانی را مربوط به عصر آهن و زمان استیلایی ایلامیان باستان بر این مناطق می‌دانند.
راولسیون سیاح انگلیسی در سفرنامه خود راجع به این تپه می‌نویسد در اینجا تپه قابل توجهی وجود دارد که در دامنه آن دژ بزرگ و نامنظمی دیده می‌شود که خوانین کلهر آن را ساخته‌اند و من معتقدم که اینجا یک آتشکده‌ی با عظمت مربوط به مغها بوده که در دوره انحراف دینی زمان اشکانیان به یکی از خدایان محلی که آن را الهه شکار می دانسته‌اند اختصاص داده شده است.
قلعه مهرنگار یکی دیگر از از جاذبه‌های گردشگری گیلانغرب است که مربوط به دوره ساسانی است و این اثر باستانی یکی از محوطه‌های باستانی ارزشمند کشور بوده و یکی از مهمترین مراکز تاریخ و تمدن کشور و از گرانمایه ترین میراث مقدسی است که از نیاکان ما به جای مانده است.
این اثر ارزشمند در منطقه‌ای کوهستانی بر فراز بلندی به نام مهرنگار ساخته شده که مربوط به دوره ساسانیان است این قلعه در یک محدوده‌ای به وسعت ۵۰۰ متر مربع در سال ۱۳۸۲ در فهرست میراث ملی ثبت شده است و قلعه تاریخی گلخیرگ که متعلق به دوره اشکانیان است در ارتفاع ۱۲۱ متری بر روی تپه‌ای باقیمانده است.
در مسیر جاده گیلانغرب به سرپل ذهاب در دهستان دیره، روستای شلین، از توابع بخش مرکزی گیلانغرب، دخمه‌ای است که مربوط به دوران مادها بوده که نام این گور دخمه نیز چون دیگر گوردخمه های استان با یک داستان عاشقانه دلکش و بس کهن آمیخته است.
گور دخمه دیره مربوط به دوران مادها است و اهالی محل به اختلاف نام دخمه را (فرای کهن) یا طاق فرهاد می‌نامند و ارتباطی به فرهاد کوه کن که خود از ایل کلهر بوده است ندارد و محل دخمه پنج متر از سطح زمین بالاتر است و به طول شش متر و ارتفاع نزدیک به سه متر و عرض چهار متر در کوه کنده شده است و آثار باستانی حواشی سرپل و در مسیر دیره به گیلانغرب به صورت انبوه از زمان لولوبی‌ها تا پایان عصر ساسانی حتی پس از اسلام در منطقه وجود دارد.
شهرستان خوش آب و هوای گیلانغرب در منطقه پست و کم ارتفاع واقع شده و آب و هوای آن از نوع گرم و نیمه خشک است و بین آب و هوای نیمه شرقی و آب و هوای نیمه غربی شهرستان گیلانغرب هم تفاوتی احساس می‌شود به این معنی که بخش شرق و شمال شرقی آن که حوالی ارتفاعات شرقی نظیر کوه‌های قلاجه، کچل، بیمار و داربادام، منطقه سردسیر است که دارای زمستانی به نسبت سرد و تابستانی معتدل و خنک است.
بخش سردسیری آن دهستانهای چله، گواور، شهر سرمست، ژاومرگ، داربادام، صید ایاز و تا حوالی روستای کل کش را در بر می‌گیرد.
بخش گرمسیری که از پایین دست کوه سیروان شروع و تا مناطق نفت شهر و سومار و قصر شیرین ادامه دارد در ناحیه گرمسیری است و این بخش دارای زمستانی معتدل و نیمه سرد و تابستانی گرم است و در این بخش شهر گیلانغرب و دهستان حومه، دهستان وژنان، دهستان دیره و مراتع گرمسیری گیلانغرب وجود دارد و این تفاوت آب و هوا سبب شده که در حوزه شهرستان مناطق ییلاقی برای تابستان گذرانی و گرمسیری برای زمستان گذرانی توأم در یک شهرستان جمع آید.
طبیعت گیلانغرب در فصول سرد و گرم سال دیدنی است
گیلانغرب به علت اقلیم خاص، داشتین ۲ منطقه گرمسیر و سردسیر، منطقه گرمسیری بهار زود رس از اواسط بهمن شروع شده و منطقه هر گردشگر خوش ذوقی را به خود جلب می‌کند و از جاذبه‌های طبیعی می‌توان به سراب مورت با چشمه‌ای بالا و دریاچه زیبا و درختان زیبای مورت ودره سرسبز گلین با رود خروشان و روستایی پلکانی و باغات زیبای انار و گردو و مردمانی صمیمی و مهمان نواز اشاره کرد.
پارک‌های جنگلی طبیعی (ناودار) میاندار مناطق بکر با پوشش جنگلی درختان بلوط و بنه در مله نی (ملینه) قلاجه، کاسه کران، آبشار زیبای تنگه گلم در ویژنان و دشت مصفای مسیر جاده قصر شیرین با چشم انداز کوهستانی در نمایی نزدیک با چین‌های بسیار زیبا هر گردشگری را به وجد می‌آورد.
علاوه بر اینها ۲ سد مخزنی بزرگ زاگرس و کله شک با مناظر طبیعی اطراف آنها از چشم اندازهای بسیار زیبایی برخوردارند و روایتگاه‌های حضرت سلیمان در مسیر دهستان چله و امام حسن (ع) در مسیر جاده قصر شیرین یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان است.
منطقه حفاظت شده قلاجه با جنگل‌های وسیع و با ارزش بلوط ایرانی، جاذبه‌های طبیعی همچون دره‌های عمیق بالی شکل، گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در آن زمینه فعالیت گردشگری را در منطقه فراهم آورده و این منطقه در سال ۱۳۸۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسید.
ارتفاعات گیلانغرب مقصد کوهنوردان و طبیعت دوستان
یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری گیلانغرب کوه سرکش است که یکی از کوه‌های بسیار زیبا در قسمت شمال گیلانغرب است که همه ساله پذیرای کوهنوردان، صخره نوردان و طبیعت گردان زیادی است و سرکش نام یکی از ۶ تن نوازندگان بزرگ زمان خسرو دوم (پرویز) بوده است که در شاهنامه هم بنام او اشاره شده است و برخی از بزرگان این کوه را به اسب سرکشی تشبیه کرده‌اند که هر کسی توانایی صعود از آن را ندارد.
آبشار تنگ گلم یکی دیگر از مکان‌های دیدنی و طبیعی منطقه گیلانغرب است که منظره‌ی زیبای آن گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند و محل این آبشار در دهستان ویژنان در دل کوه قریب است.
با احداث سد زاگرس در محل تنگه کورک در فاصله ۱۷ کیلومتری جاده گیلان غرب به قصر شیرین برای جمع آوری و ذخیره آب‌های مازاد رودخانه دیره و سد کوله شگ در پنج کیلومتری جانب شمالی جاده گیلانغرب به اسلام آباد غرب و همچنین بندی که برای ذخیره آب چشمه سراب در زمستان احداث شده می‌توان گفت با شروع بهره برداری از آنها برای تأمین آب شرب، آبیاری زمین‌های کشاورزی، پرورش ماهی و… حوزه شهرستان گیلانغرب فصل جدیدی از حیات خود را رقم زده و بعلاوه این سدها بر جذابیت مناطق دیدنی و تفریحی شهرستان هم افزوده است.
