میرا قربانی فردر گفتگو با خبرنگار بام نیوز اظهار داشت: ۵۰ سال پیش ایران در ۲ فوریه سال ۱۹۷۱ به مدد «اسکندر فیروز»، پیشگام یکی از مهم‌ترین معاهدات بین‌المللی زیست محیطی جهان شد.
ایده ایجاد معاهده ای بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها از سال ۱۹۶۲ آغاز شد، اما در نهایت ۸ سال طول کشید تا چنین ایده روشنفکرانه‌ای تحقق یابد. تا سال ۱۹۷۱، چندین نشست هم‌اندیشی بین دست‌اندرکاران و مسوولان محیط زیست برخی کشورهای جهان برگزار شد. تا این که سرانجام در سال ۱۹۷۱ (سال ۱۳۴۹) با تلاش اسکندر فیروز، رییس وقت سازمان محیط زیست ایران، این امر تحقق یافت.
کنوانسیون رامسر در رامسر
اسکندر فیروز که از او به عنوان«پدر محیط زیست ایران» نیز یاد می شود با تلاش های بسیار موفق شد روسای محیط زیست ۱۸کشور جهان و مسوولان برخی نهادهای غیردولتی بین‌المللی از جمله فائو، یونسکو، IUCN و WWF را در شهر رامسر در ایران گردهم جمع کند تا سند کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های جهان را نهایی کند.
میزبانی ایران در انعقاد چنین پیمانی در شهر رامسر و تلاش اسکندر فیروز، به‌عنوان دبیر اجرایی این مراسم در روز ۱۳ بهمن ماه موجب شد تا نام «رامسر» بر جبین کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از تالاب‌ها نقش ببندد و اکنون ۵۰ سال است که پرچم پیشرفته‌ترین کنوانسیون زیست محیطی جهان در سوییس با نام رامسر عجین شده است.
در سال ۱۳۵۴ یعنی ۵ سال بعد، ۷ کشور جهان از جمله ایران، فهرست تالاب‌های بااهمیت خود را برای ثبت در سایت رامسر معرفی کردند و نخستین تالاب‌های بین‌المللی جهان از بین اکوسیستم‌های آبی این ۷ کشور به ثبت رسید. در این سال، ۱۸ تالاب از ایران در سایت رامسر به ثبت رسید و امروز با گذشت ۳۳ سال از آن زمان تنها ۴ تالاب دیگر از ایران به جمع تالاب‌های بین‌المللی جهان پیوسته است! این در حالی است که تاکنون ۱۶۱ کشور جهان به کنوانسیون رامسر ملحق شدهاند و در مجموع ۱۸۳۱ تالاب به وسعت ۱۷۰ میلیون و ۴۰ هزار و ۳۸۰ هکتار در سایت رامسر ثبت شده است.
تاکنون و از زمان تصویب، کنوانسیون رامسر دستخوش اصلاح شده است؛ ابتدا توسط یک پروتکل در سال ۱۹۸۲، و بار دیگر با اعمال اصلاحاتی بر معاهده اصلی در سال ۱۹۸۷ موسوم به اصلاحات رِجینا.
چرا تالاب ها مهم هستند؟
در حقیقت اما «کنوانسیون رامسر» برای محافظت از تالاب‌ها، به عنوان مهد زیستی جهان شکل گرفته است. چرا که تالاب‌ها مولدترین مکان‌های جهان به شمار می‌روند و بسیاری از متخصصان ارزش تالاب‌ها را ۱۰ برابر بیشتر از جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر بیشتر از زمین‌های زراعی می‌دانند. این کنواسیون توافقی است بین المللی که براساس آن، کشورهای عضو بر روی تالاب های مهم جهان (به ویژه زیستگاههای پرندگان آبزی و کنار آبزی نحوه حفاظت از آن ها) مطالعه و تحقیق کرده و از آنها حمایت می کنند.
این کنوانسیون را هم چنین می توان قدیمی ترین معاهده حفاظت در جهان دانست که در حال حاضر ۱۶۱ کشور از سراسر دنیا عضو آن هستند. کنوانسیون رامسر در جلوگیری از تجاوز، تعدی و تخریب تالاب ها فعالیت های چشمگیری انجام می دهد، از این رو نقش مهمی درحفاظت از آن ها ایفا می کند.
در نشست ۵۰ سالگی کنوانسیون رامسر چه گذشته است؟
اما آن چه این روزها اهمیت «کنوانسیون رامسر» را در ایران افزایش داده است این بار نه فقط موضوع آشفتگی بسیار در وضعیت تالاب های کشور که خبرهایی است که از آخرین نشست کنوانسیون رامسر به گوش می رسد.
«حسین رفیع» به عنوان رییس مرجع ملی سازمان‌های مردم نهاد در کنوانسیون رامسر در آستانه پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر و روز جهانی تالاب‌ها دیروز خبر داده است که« نام «رامسر» برای نخستین بار طی ۵۰ سال گذشته از لوگوی رسمی این کنوانسیون که به مناسبت پنجاهمین سالگرد آن منتشر شده، حذف شده این در حالی است که دستگاه‌های دولتی و مراجع ملی کشور نسبت به این مساله بی خبر بوده‌اند یا نسبت به آن عکس‌العملی نشان نداده‌اند.»
او هم چنین در گفت و گویی با ایسنا ضمن بیان این که نام رامسر در شرف حذف شدن از عنوان تنها پیمان بین‌المللی و معتبری است که نامی ایرانی دارد، گفته است که :« این مساله که دولت پس از گذشت بیش از یک ماه از انتشار لوگوها و پوسترهای مرتبط با روز جهانی تالاب‌ها و پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر توسط دبیرخانه این کنوانسیون، هیچ عکس‌العملی به حذف نام رامسر نشان نداده یا از آن بی خبر بوده است، به‌هیچ عنوان قابل پذیرش نیست.سازمان‌های مردم نهاد در حال نگارش نامه‌ای اعتراضی به وزارت امور خارجه و سازمان حفاظت محیط زیست هستند مبنی بر اینکه چرا نسبت به انتشار این پوستر از سوی دبیرخانه کنوانسیون بین‌المللی رامسر عکس‌العملی نشان نداده‌اند و چرا سازمان حفاظت محیط زیست این پوستر را بدون توجه به لوگو و حذف نام رامسر از آن در سراسر کشور منتشر کرده است؟»
موضوع نام رامسر در کنوانسیون رامسر دارای اهمیت بیار است. رامسر برای دوست داران تالاب‌ها در دنیا نامی بسیار با اهمیت است و تمام تالاب‌های مهم دنیا که در این کنوانسیون ثبت می‌شوند ؛عنوان «رامسر سایت» را دریافت می‌کنند. تاکنون ۲۴۱۴ رامسر سایت در دنیا به ثبت رسیده‌اند.
فعالان محیط زیست به دنبال مکاتبه رسمی
هم چنین «مسعود باقرزاده کریمی»، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست کشور نیز با تاکید بر این که در لوگوی انتخابی از سوی کنوانسیون برای پنجاهمین سالگرد از آرم این کنوانسیون استفاده نشده، گفته است که:«دلیل این اتفاق می‌تواند تفسیرپذیر باشد ولی تا وقتی که مکاتبه رسمی از سوی وزارت خارجه در این زمینه صورت نگرفته، هرگونه علت‌یابی این مساله از سوی ما بی‌مورد است.» باقرزاده کریمی هم چنین با اشاره به تحلیل‌های صورت گرفته در این زمینه و با توجه به این که کشور امارات در حال حاضر رییس کمیته دائمی این کنوانسیون تا زمان برگزاری اجلاس بعدی است، گفت که:« هرچند وزارت خارجه باید به جدیت پیگیر این اتفاق باشد اما بهتر است ما تمرکزمان را بر روی معضلات و فرصت‌های تالاب در کشورمان بگذاریم.»
نام رامسر روی لوگو هست، روی پوستر نیست
در این میان اما «احمدرضا لاهیجان زاده»، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست به خبرنگار بام نیوز گفته است که:«نام «رامسر» از لوگوی رسمی کنوانسیون رامسر که معاهده‌ای بین‌المللی و در راستای حفاظت از تالاب‌های ارزشمند است، حذف نشده است. لوگوی رسمی کنوانسیون رامسر همچنان با کلمه «رامسر» است و اکنون نیز قابلیت دسترسی برای همه وجود دارد و افراد می‌توانند با ورود به سایت کنوانسیون، لوگوی رسمی آن را مشاهده کنند.» لاهیجان زاده هم چنین تاکید کرده است که « آن چیزی که در فضای مجازی مشاهده می‌شود لوگوی کنوانسیون نیست بلکه پوستر پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر است، این هم سلیقه‌ای است و ممکن است هر سال با یک تفکری چاپ شود.در حالی که در پوسترهای سال‌های قبل هم نام رامسر نبود.»
مساله تالاب ها بحران هایی بزرگ تر از یک پوستر
اما مساله تالاب های کشور، حالا تنها لوگویی که مشخص نیست نام رامسر چرا از آن حذف شده است، فقط نیست. حتی اگر از بعد سیاست خارجی و بی اهمیت بودن مساله تالاب‌ها برای سیاست ورزان ایرانی در عرصه بین المللی نیز بگذریم، در داخل مرزهای کشور نیز بی تفاوتی نسبت به مساله تالاب های کشور فراگیر است. نگاه تبعیض‌آمیز میان تالاب‌ها و معضل خشکسالی تا تلاش وزارت نیرو در سیطره بر تمامی پهنه‌های آبی از جمله تالاب‌ها که می‌توان این مماشات را در واگذاری مدیریت تالاب انزلی به عنوان یکی از مهم‌ترین تالاب‌های ایران برشمرد.
این شرایط در مدیریت داخلی سازمان محیط زیست نیز منجر به ضعف های جدی شده است. موضوع افتضاحات مدیریتی در مدیریت تالاب میانکاله را باید از همین جمله بی مسولیتی ها و بی توجهی مدیران کشور دانست.
خطر بیخ گوش تالاب انزلی
اکنون در حالی در آستانه ۵۰ سالگی کنوانسیون رامسر قرار گرفته ایم که به شکلی عجیب تالاب انزلی در خطر جدی نابودی قرار گرفته است. اکنون نیز خبر انتقال سند تالاب انزلی به اسم وزارت نیرو تیر خلاصی بر پیکر تالاب بین المللی انزلی محسوب می شود.انتقالی که اگر حقیقت داشته باشد دو اشکال حقوقی مهم دارد.
طرح احیای تالاب بین المللی انزلی سال ۸۹ با اعتباری افزون بر ۹۰۰ میلیارد ریال برای پنج سال از محل ردیف های خاص معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی به تصویب رسید اما مرحله نخست مطالعاتی احیای تالاب انزلی که در حوزه شناسایی منابع آلاینده و اقدامات برای رفع آن از سال ۸۹ تا ۹۱ انجام شده بود، منتهی به نقشه های فنی و اجرایی نشد. سال ۹۳ نیز طرح جامع مدیریت حوزه آبریز تالاب انزلی مبتنی بر اصول مدیریت اکولوژیک در حوزه آبخیزتالاب انزلی با تمرکز بر سه محور پسماند، فاضلاب‌ها و رسوبات آغاز شد.اما با وجود همه این حرف و حدیث ها نه تنها علایمی از بهبود حال تالاب نیست بلکه خبر وخامت حالش حالا بسیار فراگیرتر نیز شده است.
تالاب را به وزارتخانه ندهید
در حالی که در سال های اخیر بحران های جدی گریبان گیر تالاب انزلی بوده است، در قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و قانون حفاظت از تالاب‌ها به صراحت گفته شده است که مسول مدیریت و تعیین خسارت‌های وارده به تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست است.
هم چنین در قوانین ما اشاره شده است که تعیین حریم بستر و حد بستر هر منبع آبی با وزارت نیرو البته با نظارت و همکاری سازمان حفاظت محیط زیست باید انجام شود. اما این که گفته می‌شود سند تالاب انزلی به وزارت نیرو منتقل می‌شود دو دارای اشکالات اساسی و جدی است. از سویی دیگر تالاب‌ها نوعی زیستگاه هستند و نمی‌توان مدیریت آن را به وزارت نیرو واگذار است. نکته مهم تر این است که انتقال سند تالاب انزلی به وزارت نیرو ، می تواند منجر به روند گسترده تر نابودی تالاب انزلی شود. این نکته را باید به خاطر سپرد که اساسا همیشه منافع حفظ تالاب ها با منافع وزارت نیرو در روند توسعه همپوشانی ندارد بلکه حتی گاه این رو با یکدیگر در تناقض نیز هستند. انتقال سند «تالاب بین المللی انزلی » به وزارت نیرو اگر صحت داشته باشد و در دست انجام باشد می تواند حتی امضای سند نابودی این تالاب با اهمیت باشد.
چرا تالاب ها مهم هستند؟
اما تالاب انزلی مشت نمونه خروار از وضعیت تالاب ها و منابع آبی این کشور است که در سال های اخیر خطر بیخ گوش آنان است. بر اساس آخرین آمارها ۱.۵ میلیون هکتار از تالاب‌های کشور خشک شده و تنها ۵۰ درصد تالاب فعال داریم و این روند همچنان ادامه دارد. هم چنین بنا بر آخرین گزارش‌های منتشر شده ، ویلاسازان از ساخت و ساز تا جلوتر از ۱۵۰ متر در حریم تالاب انزلی حداقل پا را فراتر گذاشته‌اند و با خشک کردن عمدی تالاب‌ها اقدام به ساخت و ساز می‌کنند.
تالاب پریشان نیز وضعیت بحرانی را پیشت سر می گذارد. این تالاب با آب شیرین که از چشمه سارها تغذیه می کرده است به دلیل افت دو سفره زیرزمینی در شرف خشکی کامل قرار گرفته است. عامل افت سفره چاه های متعددی است که در حاشیه آن آب را می مکند. طی سال‌های اخیر در حاشیه تالاب پریشان یک هزار چاه کشاورزی حفر شده است. پریشان در زمان پرآبی پذیرای بسیاری از پرندگان مهاجردر فصل زمستان بود، به سبب خشکسالی های پی درپی چند سال اخیر و همچنین حفر چاه های غیرمجاز در اطراف آن در یک قدمی خشکی قرار گرفته است.
وضعیت تالاب های گاوخونی و میانکاله نیز در جنوب و شمال ایران بهتر از وضعیت تالاب انزلی و پریشان نیست. آن هم در شرایطی که تالاب‌ها زیستگاه بسیاری از پرندگان، جانوران و گیاهان مختلف هستند و به عنوان یک از مولدترین محیط‌های کره زمین شناخته می‌شوند، حالا خطر نابودی تالاب ها ، زندگی صدها گونه گیاهی و جانوری را در کنار نابودی زیست بوم ایرانیان تهدید می کند.
حالا ایران که روزگاری حدود نیم قرن پیش، در صدر تلاش گران برای حفظ تالاب های جهان بود؛ در رتبه دوم تخریب‌ها تالاب‌ها در جهان قرار دارد .عوامل متعددی وضعیت تالاب‌های ایران را به سوی نابودی پیش برده‌اند.
خشکسالی مهم ترین عامل تهدید کننده این تالاب‌هاست. فعالیتهای انسانی نیز اما هم چنان نقش بسیار مهم و اساسی در خشکاندن تالاب‌ها دارند. کم شدن یا قطع حق‌آبه تالاب‌ها به دلیل سد ساختن روی رودخانه‌های مختلف از دیگر عوامل مهم نابود شدن آن‌هاست.
در دهه‌‌های اخیر ایران فعالیتهای گسترده‌ای را در زمینه سد سازی آغاز کرده است. تعداد زیادی از این سدها در استان‌های جنوبی مانند استان فارس و خوزستان ساخته شدهاند. به غیر از سدسازی، کشاورزی ناپایدار و غیراصولی در حوزه تالاب‌ها فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌کند. کارشناسان حوزه محیط زیست اما مهم ترین مشکلات در طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران، را محدودیت منابع آبی و برداشت بی‌رویه از آنها دانسته اند.
تالاب‌ها در برقراری تعادل در چرخه حیات نقش مهمی ایفا می‌کنند و زندگی انسان‌های فراوانی وابسته به وجود آن‌هاست .از میان رفتن تالاب‌ها می‌توانند تاثیرات اقلیمی ناگواری داشته باشد و کاش پیش از آن که از این هم دیرتر شود فکری به حال این بحران جدی محیط زیست ایران شود.
