کوهنوردی ورزشی هوازی است. شما در حین کوهنوردی به اکسیژن زیادی نیاز دارید تا بتوانید به فعالیت خود ادامه دهید. به همین دلیل به محض شروع حرکت و بالا رفتن از شیب تنفس شما تند شده و بدنتان با بالا بردن ضربان قلب، تلاش می‌کند اکسیژن بیشتری به اندام‌ها برساند.
همچنین هر چه ارتفاع بیشتر شود، غلظت هوا کاهش پیدا کرده، در نتیجه از میزان اکسیژن موجود در هوا کاسته می‌شود. بدن در این شرایط برای تامین اکسیژن مورد نیاز خود، فرایند تنفس را تندتر می‌کند.
مقدار اکسیژن در سطح دریا ۲۱٪ ، در ارتفاع ۹۰۰ متر (ارتفاع شهر قم) حدود ۱۸.۵٪ و در ارتفاع ۵۶۰۰ متر (قله دماوند) حدود ۱۰.۵٪ است. یعنی در قله دماوند تعداد دم و بازدم برای تامین اکسیژن بدن حدود دو برابر شهر قم است.
هنگام تحرک و بالا رفتن از شیب نیاز بدن به اکسیژن بیشتر می‌شود در حالی که با افزایش ارتفاع، میزان اکسیژن موجود در هوا کاهش پیدا کرده در نتیجه، بدن تلاش می‌کند با تنفس بیشتر، اکسیژن مورد نیاز خود را تامین کند. در صورتی که فرایند تامین و توزیع اکسیژن با مشکل مواجه شود، علایمی ظاهر می‌شوند که به آن ارتفاع زدگی می‌گویند.
علایم ارتفاع زدگی :
– سر درد
– سرگیجه
– سیاهی رفتن چشم
– ضعف
– حس خواب‌آلودگی
– تاری دید
– توهم
-حالت تهوع و استفراغ
– دو بینی
انواع ارتفاع زدگی :
۱. کوه زدگی یا کوه گرفتگی : این نوع از ارتفاع‌زدگی خفیف‌ترین و متداول‌ترین نوع آن است که با راه‌کارهای ساده قابل درمان می‌باشد.
۲. اِدِم مغزی یا تورم مغزی
در این نوع ارتفاع‌زدگی مایعی در مغز جمع شده و سبب کاهش هوشیاری، تلوتلو خوردن، راه رفتن مورب، سرگیجه و توهم شدید می‌شود. این مایع معمولا پلاسمای خون است و باعث ورم مغز می‌شود.
در صورت عدم کاهش ارتفاع در این مرحله، ممکن است شخص هوشیاری خود را از دست بدهد.
۳. اِدِم ریوی یا ورم ریوی
این مورد خطرناک‌ترین نوع ارتفاع زدگی است. در این مورد مایع میان‌بافتی بدن به همراه پلاسما در زیر پوست و ریه‌ها تجمع کرده و روند اکسیژن‌رسانی را با مشکل جدی مواجه می‌کند. خس‌خس سینه ، سرفه و تنگی نفس، خروج کف صورتی از دهان از علایم این ارتفاع زدگی است که در صورت عدم درمان باعث از دست رفتن هوشیاری می شود.
توجه کنید که بروز هر کدام از علایم ارتفاع‌زدگی بستگی به جنسیت، سن و میزان آمادگی بدنی فرد دارد. ممکن است فردی در ۳۰۰۰ متری شاهد این علایم باشد و ممکن است فرد دیگری تا ۵۰۰۰ متری هم دچار مشکل نشود. نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کنید این است که ارتفاع زدگی برای هر فردی، چه حرفه‌ای و چه مبتدی ممکن است رخ دهد.
راه های پیشگیری از ارتفاع زدگی و درمان آن:
۱.اولین نکته در جلوگیری از ارتفاع‌زدگی، انجام تمرینات هوازی و بالابردن آمادگی جسمانی است.
۲. بهتر است هر ۱۰۰ متر که ارتفاع می‌گیرید، چند دقیقه‌ای استراحت کرده به هواگیری بپردازید. با این کار هم اکسیژن مورد نیاز خودتان را تامین می‌کنید و هم بدنتان را به شرایط آب و هوایی جدید عادت می‌دهید.
۳. اگر ارتفاع صعود شما زیاد و برنامه‌ی کوهنوردی نیز چندین روزه هست، بهتر است به گونه ای برنامه‌ریزی کنید که بتوانید شب‌ها در ارتفاع مناسب استراحت کنید تا در حین شب، بدنتان به آن ارتفاع عادت کند.
۴. در صورت داشتن سردرد میتوانید از ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کنید.
۵.در صورتی که علایم شدید داشتید میتوانید کمی کاهش ارتفاع داده و با رفع علایم، مجددا صعود خود را از سر بگیرید.
۶.خوردن مقداری آبلیمو با کمی نمک در بسیاری از موارد می‌تواند به بهبود علایم ارتفاع‌زدگی کمک کند.
۷. کم‌آبی می‌تواند روند ارتفاع‌زدگی را تسریع و علایم آن را تشدید کند. در حین کوهنوردی همیشه آب کافی بنوشید.
۸. استفاده از کپسول نیفدیپین (آدالات) در بهبود اِدِم مغزی و ریوی می‌تواند موثر باشد.
(کپسول را سوراخ کرده و چند قطره از آن به زیر زبان مصدوم می چکانیم که این مورد بایستی با کنترل فشار خون بیمار همراه باشد)
۹. برای پیشگیری از ارتفاع زدگی می توانید از قرص استازولامید استفاده کنید. مصرف آن معمولا دو روز پیش از صعود و هر ۱۲ ساعت ۱۲۵ میلی گرم می باشد.
سردرد، بی حسی، کرختی و گز گز اطراف دهان و نوک انگشتان، افزایش ادرار و… از عوارض مهم این دارو هستند.
بهتر است استازولامید را برای اولین بار در شرایط عادی استفاده کنید و اگر با عوارض جدی دارو مواجهه نشدید میتوانید دارو را هنگام صعود مصرف کنید.
در ارتفاع زدگی حاد می توان یک قرص استازولامید مصرف نمود اگر تا سه ساعت حال مصدوم بهتر شد می تواند به صعود ادامه دهد در غیر اینصورت بایستی ارتفاع کم کند.
۱۰. برای پیشگیری و درمان ارتفاع زدگی می‌توان از داروی ضد تورم دگزامتازون استفاده نمود.
استفاده از هر دارو بایستی با هماهنگی و اجازه پزشک مصرف شود.
