سرما به دو صورت به بدن آسیب می رساند، افت دمای بدن (هایپوترمی) و سرمازدگی (Frosbite) از خطراتی هستند که در ورزش های زمستانی و کوهنوردی وجود دارد، این دو خطر روی یکدیگر تاثیر مستقیم دارند.
پیشرفت هایپوترمی منجر به مرگ می گردد، حتی اگر یخ زدگی بافتی از بدن اتفاق نیافتد. پیشرفت سرمازدگی منجر به قطع عضو یخ زده می شود و به تنهایی (اگر به تدریج با هایپوترمی همراه نشود) موجب مرگ نمی گردد.
پس دانستن نکات علت، علایم، پیشگیری و درمان آن در صعودهای زمستانه برای کوهنوردان بسیار حیاتی است.
هیپوترمی یا افت دمای بدن (Hypotermi)
هایپوترمی یا هیپوترمی به معنی افت دمای بدن است و به وضعیتی گفته می شود که دمای مركزی بدن كه معمولاً ۳۷ درجه سانتی گراد است، اگر از حد معین ۳۵ درجه سانتی گراد كمتر شود، هایپوترمی عارض می شود. منظور از دمای مرکزی، دمای داخل دهان یا معقد است، چون ممکن است دمای دست یا پا حتی خیلی کمتر از این حد باشد، ولی فرد دچار هایپوترمی نشده باشد.
هایپوترمی (افت دمای مركزی بدن) یکی از علل مهم مرگ و میر افرادی است که در زمستان به كوهنوردی می پردازند و یا در محیط سرد فعالیت یا احیاناً بدون آمادگی اقامت میكنند. همچنین ممکن است فرد در محیط چندان سردی قرار نداشته باشد، ولی به علت مشکلات دیگری مثل سکته مغزی، بیماری تیروئید، کم آبی، کم خوابی، مصرف بعضی داروها(الکل) و …، بدنش توانایی تولید حرارت لازم را نداشته باشد و در نتیجه دچار هایپوترمی شود. هایپوترمی دارای ۳ درجه است و شامل مراحل: خفیف، متوسط و شدید می شود.
علایم بیماری هایپوترمی (Hypotermi)
۱- هیپوترمی خفیف؛ در این مرحله دمای مرکزی بدن بین ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتی گراد قرار می گیرد و معمولاً حالت های زیر در بیمار بروز می کند:
– احساس سرما و لرز
– حالت سیخ شدن موها
– اختلال در حرکات عضلانی
– حالت ضعف و بی حالی و عدم توانایی در همراهی با دیگران
– کم شدن توان حرف زدن كه به تدریج تكلم حالت بریده بریده می گیرد
– حالت بی تفاوتی نسبت به اطراف
رفته رفته عدم تعادل و ناهنجاری در رفتار
– میل به نشستن و خوابیدن و عارض شدن فراموشی
در مرحله خفیف ممکن است بعضی از این علائم یا همه آنها دیده شوند، تا این مرحله وضعیت چندان خطرناک نیست و با اقدام مناسب فرد نجات پیدا می کند.
۲- هایپوترمی متوسط؛ با تداوم شرایط نامساعد برای بیمار حال وی رو به وخامت می رود و دمای مرکزی بدن به ۲۸ تا ۳۲ درجه سانتی گراد می رسد. در این حالت می توان شاهد علائم زیر بود:
– شدیدتر شدن برخی علائم یاد شده، به تدریج از بین رفتن لرز، كاهش شدیدتر هوشیاری تا مرحله ورود به كما
– سرد و متورم و كبود شدن پوست به تدریج سفت و سخت شدن عضلات، ضعیف شدن نبض، نامنظم شدن تنفس و ضربان قلب
– سرد، متورم و کبود شدن پوست بدن
۳- هایپوترمی شدید تا مرگ؛ دمای مرکزی بدن به كمتر از ۲۸ درجه سانتی گراد می رسد و علائم زیر ظاهر می گردد:
– ورود فرد به حالت کمای عمیق
– ضربان قلب و تنفس اگر وجود داشته باشد، آهسته و نامنظم است
گاه ظاهراً فرد مرده به نظر می رسد ولی هنوز در صورت انجام اقدامات تخصصی و مؤثر احتمال بازگرداندن فرد وجود دارد. در صورت انجام ندادن کمک یا اقدامات لازم در این مرحله امکان مرگ بسیار زیاد است.
عوامل تاثیرگذار در بروز هایپوترمی
۱- دمای پایین هوا یا آب
۲- پوشاک نامناسب و ناکافی
۳- رطوبت
۴- دهیدراسیون (کاهش مایعات بدن)؛ این حالت به دنبال فعالیت ها و یا بیماری هایی که منجر به از دست دادن مایعات بدن می‌شوند، اتفاق می‌افتد. مانند ورزش شدید و طولانی مدت یا ابتلا به اسهال و استفراغ.
۵- خستگی
۶- عدم کفایت مواد غذایی
۷- عدم اطلاع کافی از هایپوترمی و جزئیات آن
۸- مصرف الکل؛ در مدت کوتاهی باعث افزایش دما می‌گردد که ناشی از دفع شدید حرارت از طریق پوست است و پس از آن شخص به سرعت به سمت هایپوترمی خواهد رفت.
۹- دیابت؛ می‌دانیم که نوسانات قند خون در افراد دیابتی بیشتر از حد معمول بوده و در این اشخاص، هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) می‌تواند به هایپوترمی منجر گردد. علت این موضوع آن است که در بیماران دیابتی، ذخایر گلیکوژن محدود می‌باشند. البته اشاره به این نکته ضروری است که هر عاملی که موجب کاهش ذخایر گلیکوژن بدن شود، به بروز هایپوترمی کمک خواهد کرد.
۱۰- سن اشخاص؛ سن بالا و یا بسیار کم در انسان‌‌ها به عنوان عاملی مستعد کننده در ایجاد هایپوترمی شناخته شده است. برای مثال کودکان خیلی سریع‌تر از بزرگسالان به هایپوترمی مبتلا می‌شوند.
۱۱- لاغری مفرط؛ افراد خیلی لاغر نیز بیشتر از دیگران دمای بدن خود را از دست می‌دهند و دچار هایپوترمی می‌شوند.
